از آنجا که می دانیم بر اساس اصول مدیریت پروژه “ بهکارگیری دانش، مهارتها، ابزارها و تکنیکها در طیف وسیعی از فعالیتها بهمنظور دستیابی به الزامات یک پروژه” میباشد. پنج فاز برای مدیریت پروژه وجود دارد که اگر چرخه حیات را یک نگاه سطح بالا از پروژه در نظر بگیریم، فازهای پروژه برای رسیدن به آن است.
فاز ۱: آغاز پروژه
این فاز شروع پروژه است و هدف آن تعریف پروژه در سطح وسیع است. این فاز اغلب با یک مورد کاوی کسبوکار شروع میشود، زمانی که شما امکانسنجی یک پروژه را انجام میدهید. اگر مطالعات امکانسنجی، انجام پروژه را توجیه کرد، فاز آغازین، اولین قدم در تکمیل پروژه است.
ذینفعان کلیدی پروژه تصمیم میگیرند که پروژه اجرا شود یا خیر. اگر آنها چراغ سبز نشان دادند، شما نیاز دارید تا منشور پروژه و اسناد آغاز پروژه را تهیه کنید که اهداف و الزامات پروژه را مشخص میکنند. این اسناد ممکن است شامل نیازهای کسبوکار، ذینفعان و مورد مشابه کسبوکاری باشد.
نکته: مراحل اجرای پروژه فرمهای بسیاری فرمهای این اسناد در راهنمای مدیریت پروژه ®PMBOK وجود دارد که میتوانید بهصورت آنلاین دانلود و استفاده کنید .
تذکر: در تهیه اسناد آغازین پروژه، زیاد وارد مسائل فنی نشوید، این موارد بهوضوح و کامل در فاز دوم تعریف خواهند شد.
فاز۲: برنامهریزی پروژه
این فاز کلید مدیریت موفق پروژه است و بر توسعه نقشه راهی متمرکز است که همه از آن تبعیت خواهند کرد. این فاز معمولاً با تنظیم اهداف شروع میشود. دو روش محبوب برای تنظیم اهداف روش SMART و CLEAR هستند.
SMART
روش SMART
مشخص (Specific): تعیین اهداف مشخص با پاسخ دادن به سؤالهای؛ چه کسی؟ چگونه؟ کجا؟ کِی؟ کدام؟ و چرا؟
قابلاندازهگیری (Measurable): ساخت معیارهایی برای اندازهگیری میزان موفقیت اهداف
قابلدستیابی (Attainable): شناسایی مهمترین اهداف و نحوه دستیابی به آنها
واقعگرایانه (Realistic): هدف مشخصشده باید منطقی و با امکانات موجود قابل انجام باشد
بهموقع (Timely): ایجاد یک چارچوب زمانی برای رسیدن به هدف
روش CLEAR
یک روش جدیدتر است که محیط سریعاً در حال تغییر کسبوکارهای امروزی را نیز در نظر میگیرد.
همکاری (Collaborative): هدف باید کارکنان را تشویق به همکاری کند
محدود (Limited): اهداف باید در محدوده و زمان طوری تعریف شوند که قابل مدیریت کردن باشند
احساسی (Emotional): اهداف باید اشتیاق کارکنان را درگیر کند و چیزی باید که بتواند ازلحاظ احساسی ارتباط ایجاد کند. این میتواند کیفیت کار را بهینه کند
قابلتوجه (Appreciable): اهداف بزرگتر را به کارهای کوچک تقسیم میکنیم تا قابلدستیابی باشند
قابلبهبود (Refinable): با به وجود آمدن موقعیتهای جدید، انعطافپذیر باشید و اهداف را در صورت نیاز بهبود بدهید
در طول فاز دوم محدوده پروژه تعریف و برنامه مدیریت پروژه توسعه داده میشود که با شناسایی هزینهها، کیفیت، منابع موجود و زمان واقعبینانه پروژه درگیر است. همچنین برنامه پروژه شامل تعیین خط مبنا یا معیارهای سنجش میباشد. این موارد با استفاده از محدوده، زمانبندی و هزینه یک پروژه تولید میشوند. خط مبنا برای محاسبه در مسیر درست بودن پروژه ضروری است.
در این زمان نقشها و مسئولیتها بهوضوح تعریفشده است و تمام افراد درگیر در پروژه میدانند که به چه پاسخگو خواهند بود. در ادامه تعدادی از اسنادی که مدیریت پروژه در طول فاز دوم برای اطمینان از مسیر درست پروژه تولید خواهد کرد را تعریف میکنیم.
بیانیه محدوده: سندی است که بهوضوح نیازهای کسبوکار، مزایای پروژه، اهداف، تحویل دادنیها و مایلستونهای کلیدی را تعریف میکند. بیانیه محدوده ممکن است در طول پروژه تغییر کند اما بدون تائید مدیر پروژه و حامی مالی نمیتواند بسته شود.
ساختار شکست کار (WBS): یک نمودار است بر مبنای محدوده پروژه با بخشهای قابل مدیریت برای گروه پروژه.
مایلستون: مشخصکننده اهداف سطح بالایی است که باید در طول پروژه به آنها رسید.
گانت چارت: یک خط زمانی دیداری است که میتواند برنامه را تا سطح کارها در خط زمانی پروژه نشان دهد.
برنامه ارتباطات: برنامه مهمی جهت ارتباط با ذینفعان پروژه. توسعه کانال ارتباطی با توجه به نوع پروژه و ایجاد زمانبندی برای ارتباط بین اعضای تیم بر اساس تحویل دادنیها و مایلستونها.
برنامه مدیریت ریسک: شناسایی تمام ریسکهای قابل پیشبینی. عموماً ریسکهایی که موجب تغییر زمان، تغییر تخمین هزینه، چرخه بازبینی مشتریان، کاهش بودجه، تغییر الزامات و فقدان منابع موردنیاز میشود.
فاز۳: اجرای پروژه
این فازی است که در آن تحویل دادنیها آماده و تکمیل میشوند. فاز سوم اغلب بهعنوان بدنه پروژه تلقی میشود، زیرا در طول آن اتفاقات زیادی میافتد؛ مانند گزارش وضعیت و جلسات، بهروزرسانیهای توسعه دادهشده و گزارش عملکرد. جلسه شروع (Kick-Off) معمولاً فاز آغاز اجرای پروژه را مشخص میکند زمانی که اعضای گروه مسئولیتهای خود را در اجرا به عهده میگیرند.
کارهایی که در طول فاز اجرا انجام میشود شامل:
توسعه تیم پروژه
تعیین منابع
اجرای برنامه مدیریت پروژه
مدیریت تدارکات در صورت نیاز
هدایت و اجرای پروژه توسط مدیر پروژه
نصب سیستم رهیابی و کنترل پروژه
اجرای کارهای مشخصشده
گزارش جلسات
بهروزرسانی برنامه زمانبندی
بهروزرسانی برنامههای پروژه در صورت لزوم
درحالیکه فاز کنترل الزامات متفاوتی دارد اما اغلب فاز سوم و چهارم همزمان رخ میدهند.
فاز ۴: کنترل و پایش پروژه
این فاز بهطور کامل درباره اندازهگیری پیشرفت و عملکرد پروژه برای اطمینان از این است که هر چیزی که اتفاق میافتد در راستای برنامه مدیریت پروژه قرار دارد. مدیران پروژه از شاخصهای کلیدی عملکرد (KPIs) برای محاسبه در مسیر بودن پروژه استفاده میکنند. یک مدیر پروژه عموماً ۲ تا ۵ شاخص را برای اندازهگیری عملکرد استفاده میکند مانند:
اهداف پروژه: اندازهگیری میکند که اگر پروژه بر زمان و بر بودجه باشد نشاندهنده این است که اهداف ذینفعان تأمینشده است.
تحویل دادنیها: تعیین میکند که آیا تحویل دادنیهای مربوط به وظیفه خاصی برآورده شدهاند یا خیر.
ردیابی تلاش و هزینه: درصورتیکه هزینهها در مسیر برنامهریزیشده باشد نشاندهنده تلاش مناسب تیم و هزینه درست منابع میباشد. این نوع از ردیابی مشخصکننده تحقق عملکرد موردنظر در زمان تعیینشده است.
عملکرد پروژه: این نوع شاخصها پایش تغییرات در پروژه را بر عهدهدارند. مقدار نوع مسائلی که به وجود میآیند را در نظر میگیرد و چگونگی بهسرعت مشخص کردن آنها را آدرسدهی میکند که میتواند از موانع پیشبینینشده و تغییرات محدوده جلوگیری کند.
شاخصهای کلیدی عملکرد
در طول این فاز ممکن است نیاز باشد مدیران پروژه، منابع و برنامهریزی را تنظیم کنند تا اطمینان حاصل شود که پروژه در مسیر قرار دارد.
فاز ۵: بستن پروژه
این مرحله نشان میدهد که پروژه تکمیلشده است. پیمانکاران استخدامشده برای پروژه در این فاز کارشان خاتمه مییابد. اعضای ارزشمند گروه مشخص میشوند. برخی از مدیران در فاز اقداماتی برای تشکر و قدردانی تلاشهای افرادی خاص در پروژه انجام میدهند. زمانی که یک پروژه به اتمام میرسد مدیر پروژه اغلب جلسهای برگزار میکند –کاهی بهعنوان گزارش اختتام پروژه- برای ارزیابی موفقیتها و شکستهای پروژه. این اقدام بسیار مفید است بخصوص برای درس آموختهها که میتوانند موجب بهبود در پروژههای آتی شوند.
زمانی که یک پروژه به کامل میشود، تیم مدیریت پروژه هنوز کارهایی برای تکمیل دارد. آنها باید فهرستی از کارهایی که در طول پروژه انجام نشد تهیه کنند. انجام بودجهبندی نهایی و آمادهسازی گزارش نهایی پروژه. درنهایت آنها باید تمام اسناد و مدارک پروژه را جمعآوری کرده و در یک مکان مشخص ذخیره و نگهداری کنند.
فازهای پروژه های عمرانی
• فاز صفر (طرح توجیهی): شناخت نیاز، مشخص کردن اهداف، انجام مکان یابی طرح و همچنین مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی.
• فاز یک (طراحی اولیه): انتخاب مشاوران، بررسی های فنی (مطالعات ژنوتکنیکی و توپوگرافی) و تهیه نقشه های مقدماتی.
• فاز دو (طراحی تفصیلی): تهیه نقشه ها، تهیه اسناد مناقصه، انتخاب پیمانکار و دستگاه نظارت.
• فاز سه (اجرای پیمان): اجرای پروژه و انجام عملیات ساخت.
• فاز چهار (بهره برداری): توقف عملیات اجرایی، تحویل و نگهداری از پروژه.
آشنایی با فرآیند ۱۲ مرحله ای مدیریت پروژه:
مراحل مدیریت پروژه به مهمترین قسمت این آموزش خوش آمدید. امیدوارم تا پایان این آموزش، مطالب را با دقت و جدیت پیگیری کرده و با من همراه باشید. واقعیت این است که هر پروژه ای متفاوت است و سختی ها و پیچیدگی های خودش را دارد.
مراحل مدیریت پروژه
این مطلب را بخوانید : مدیر پروژه کیست ؟
اما نکته مهم اینجاست که یک فرایند ۱۲ مرحله ای ساده وجود دارد که شما می توانید با به کار گیری آن، در هر پروژه ای موفق عمل کنید. حالا من به طور خلاصه بیان می کنم که این مراحل چه هستند و سپس در ادامه بحث هر مرحله را با جزئیات بیشتری بیان خواهم کرد.
اولین مرحله، تعریف کامل پروژه هست. تعریف مبهم یک دلیل شایع برای شکست پروژه است. در این مرحله باید با دقت تعیین کنید که موضوع پروژه شما چیست و شما چه کارهایی را و با چه کیفیتی، باید انجام دهید.
پس از این مرحله، شما می توانید برنامه ریزی پروژه را آغاز کنید. مراحل دوم تا هشتم همه در مورد داشتن یک برنامه صحیح هستند.
در مرحله دوم، باید فهرست همه فعالیت های پروژه را آماده کنید و پروژه را به چندین قسمت تقسیم کنید.
در مرحله سوم، باید زمان فعالیت ها را برآورد کنید که البته برآورد زمان کمی دشوارتر است چرا که بعضی از فعالیت ها همزمان انجام می شوند.
در مرحله چهارم، زمان کل پروژه را محاسبه می کنید و در این مرحله شبکه زمانبندی پروژه شما شکل می گیرد.
در مرحله چهارم ممکن است زمان پروژه کمی طولانی تر از مقدار قابل قبول باشد و شما به این نتیجه برسید که این مقدار زمان را برای اجراء پروژه در اختیار ندارید. در این صورت وارد مرحله پنجم خواهید شد که کوتاه کردن زمان پروژه است.
پس از به دست آوردن مدت زمان قابل قبول برای برنامه پروژه، می توانید برنامه خودتان را به یک نمودار گانت تبدیل کنید که مرحله ششم است.
پس از تهیه نمودار گانت، می توانید از آن برای مرحله هفتم که بررسی منابع هست استفاده کنید. در واقع در این مرحله شما می توانید بفهمید که آیا افراد و امکانات کافی برای اجراء پروژه تان با روشی که می خواهید آن را اجرا کنید. دارید یا نه؟
در مرحله هشتم شما باید فکر کنید که چه مشکلاتی ممکن است در حین پروژه اتفاق بیفتد؟ چه ریسک ها یا خطراتی وجود دارد و احتمال آن ها چقدر است؟ اگر این مشکلات و خطرها اتفاق بیفتد چه قدر وخیم هستند و چه کاری برای کاهش این ریسک ها می توانید انجام دهید؟
باز هم تکرار می کنم که مراحل دوم تا هشتم همه در مورد برنامه ریزی هستند.
مرحله نهم، کنترل پیشرفت پروژه تان است با اطمینان از اینکه هنوز طبق برنامه پیش می روید
مرحله دهم مربوط به کنترل هزینه است.
در مرحله یازدهم، بایستی دوباره برنامه ریزی کنید. شما در این مرحله باید کارفرما را متقاعد کنید که زمان بیشتر با پول بیشتر یا به احتمال زیاد، هر دو را نیاز دارید. در این مرحله باید برنامه خودتان را کمی اصلاح کنید.
و اما مرحله آخر، مربوط به بازبینی پروژه است و شما حتما باید این کار را انجام دهید.
معمولا افراد این مرحله را حذف می کنند چون وقت ندارند یا فکر می کنند پروژه دیگری مشابه این پروژه وجود ندارد و … اما همه این ها، دلایل اشتباهی برای پرهیز از بازبینی است. چرا که تنها روشی که یک سازمان آگاهی پیدا می کند از طریق بازبینی است.
خب دوستان من، این خلاصه ای از فرایند ۱۲ مرحله ای بود. با من همراه باشید تا به صورت کامل و البته کاربردی، با چگونگی انجام هر مرحله آشنا شوید
همانطور که گفتم، فرآیند ۱۲ مرحله ای مدیریت پروژه در یک نگاه، شامل این مراحل است:
مرحله اول: تعریف پروژه (Define the project)
مرحله دوم: تهیه فهرست فعالیت ها (List the tasks)
مرحله سوم: برآورد زمان فعالیت ها (Estimate times for each tasks)
مرحله چهارم: برآورد زمان کل پروژه (Add up time)
مرحله پنجم: کوتاه کردن زمان پروژه (Shorten your project plan)
مرحله ششم: طراحی نمودار گانت (Draw a Gantt chart)
مرحله هفتم: بررسی منابع (Calculate resource requirements over time)
مرحله هشتم: برنامه ریزی ریسک (Assess risks and prepare action plans)
مرحله نهم: کنترل پیشرفت پروژه (Monitor progress)
مرحله دهم: کنترل هزینه پروژه (Monitor cost)
مرحله یازدهم: برنامه ریزی مجدد (Reschedule)
مرحله دوازدهم: بازبینی پروژه (Review: Lean and praise)
آموزش مفید برای شما : آموزش مدیریت پروژه
در این مطلب من یک سورپرایز ویژه و بسیار ارزشمند برای شما دارم.
بله، من قصد دارم تا مراحل ۱۲ گانه مدیریت پروژه را با یک مثال واقعی که مربوط به یک پروژه انجام شده است برای شما توضیح دهم.
در این مثال، اعداد و ارقام واقعی است و فقط نام کارفرما، مشاور و محل اجرای پروژه به صورت غیر واقعی بیان شده است.
راستش را بخواهید، پیمانکار و مدیر این پروژه یکی از دوستان من به نام حامد جدایی است که حدودا ۸ ماه قبل، این پروژه را به پایان رسیده است. واقعیت این است که یک سازمان دولتی بزرگ قصد دارد یک کارخانه تغلیظ مس را در نقطه ای از کشور بسازد و مسئولیت انجام این کار را به یک پیمانکار بزرگ سپرده است.
در واقع این یک طرح صنعتی بزرگ است که شامل ۱۲ پروژه است:
پروژه احداث کارخانه تغلیظ با همه اجزاء و متعلقات آن که هر قسمت از آن، برای خود یک پروژه محسوب می شود.
قسمت هایی مثل: سالن تغلیظ که خود شامل چندین قسمت مهم و پیچیده است. سازه سنگ شکن، انبارهای نیمه های ساختمان های مدیریت، جاده دسترسی به کارخانه، سازه استوک پایل، ساخت و نصب نوارهای نقاله برای انتقال سنگ معدن و قسمت های دیگر.
پروژه احداث سد رسوب گیر برای مدیریت آب باطله کارخانه
پروژه تامین و انتقال آب مورد نیاز کارخانه
پروژه تامین و انتقال برق مورد نیاز کارخانه
این یک طرح صنعتی بزرگ است که قرارداد آن به صورت EPC می باشد یعنی انجام کلیه فعالیت های مربوط به فازهای مهندسی، خرید و اجراء طرح، به عهده این پیمانکار بزرگ است
البته ناگفته نماند که پیمانکار اصلی این طرح، بخش های زیادی از کار را در فازهای مهندسی، تامین و اجرا به پیمانکاران دسته دوم واگذار کرده است.
دوست من یعنی حامد، یکی از پیمانکاران دسته دوم این طرح بزرگ است و اجراء ابنیه فنی جاده دسترسی به کارخانه را به عهده گرفته است. این ابنیه فنی شامل تعدادی دیوار حائل و تعدی آبرو از نوع Pipe و BOX می باشد.
از لحاظ موقعیت جغرافیایی، محل اجرای کارخانه در یک نقطه کوهستانی و سردسیر واقع شده است و معمولا در شش ماه پایانی سال، هوا نسبتا زیاد سرد می شود و شاهد بارش برف و باران در منطقه هستیم.
توضیحات بیشتر را در مورد چگونگی اجرای این پروژه، در حین توضیح مراحل ۱۲ گانه مدیریت پروژه ارائه خواهم داد. بهتر است هر چه زودتر به سراغ اولین مرحله مدیریت پروژه برویم. در مقاله های بعدی به تشریح هر یک از این ۱۲ مرحله میپردازیم.
علیرضا جعفری
کد مطلب:
۱۵:۲۷
یکشنبه
۱۱ تیر ۱۳۹۶
برای کپی کردن لینک پست کلیک کنید
تلگرام
واتساپ
توییتر
مراحل اجرایی در مدیریت پروژه
مراحل اجرایی در مدیریت پروژه
null
[yektanet.com]
هر پروژه از ساخت یک آسمانخراش تا دوخت یک لباس در کارگاه پیراهندوزی، به یک مدیر نیاز دارد؛ اما نه مدیری که تنها پای ورقهها را امضا میکند یا پشت میز مینشیند. مدیری که میداند یک پروژه قرار است به کجا برسد، چگونه برسد و چقدر زمان میبرد که برسد.
یک پروژه از نقطهای آغاز و در نقطهای تمام میشود. مهم این است در این مسیر، منابع بهدرستی شناسایی و بهکار گرفته شوند تا پروژه به بهترین شکل به هدف برسد. در بیشتر پروژهها، زمان و سرمایه مالی جزء منابع اصلی هستند.
هر شخصی میتواند یک پروژه را با صرف هرچه بیشتر پول و زمان انجام دهد؛ اما هدف رسیدن به یک خروجی دارای کیفیت با کمترین هزینه و زمان ممکن است. برای رسیدن به این اهداف باید مراحلی طی شود که در تمام رویکردهای مدیریت پروژه یکسان هستند. با هم این مراحل اجرایی را میخوانیم.
مطالعه بیشتر:
مدیریت پروژه فقط برای مدیران پروژه نیست: ۴ مهارتی که باید بلد باشید
مراحل مدیریت پروژه
در مدیریت پروژه، شخص مسئولْ زمان و منابع مالی را به بهترین شکل به کار میگیرد و پروژه را به باکیفیتترین هدف میرساند. مدیریت پروژه با سه سوال شروع میشود. سوال اول این است که «چه کاری میخواهیم انجام دهیم؟». پس از یافتن این پاسخ نوبت به سوال دوم یعنی «چگونه آن کار را انجام دهیم؟» میرسد. پس از بررسی و ارزیابی روشهای گوناگون، راهحل مناسب پیدا میشود؛ اما چگونه متوجه شویم که از طریق راهحل پیداشده، پروژه را به اتمام رساندهایم؟ این سومین سوالی است که مدیر پروژه باید به آن جواب دهد تا شناخت خوبی نسبت به پروژه پیدا کند.
[yektanet.com]
مراحل اجرایی در مدیریت پروژه 1
5 مرحله بالا، نهتنها برای کسبوکارهای بزرگ کارآمد است، بلکه صنایع کوچک نیز با بهرهگیری از آن به نتایج مطلوب میرسند. مراحل بالا چارچوب اصلی مدیریت پروژه هستند.
مطالعه بیشتر:
از خودت بپرس داری چه کار میکنی؟
هر کدام از آنها را بررسی میکنیم تا با فرآیند اجرایی در مدیریت پروژه بیشتر آشنا شویم.
1- شروع
یکی از سوالهای مدیریت پروژه این بود که «چه کاری میخواهیم انجام دهیم؟». نقطه شروع پروژه، پرسیدن این سوال و جوابدادن به آن است. بهدقت پروژه را تعریف کنیم و قبل از شروع هر کاری مطمئن شویم چه کاری میخواهیم انجام دهیم. شروع پروژه به معنای قبولکردن مسئولیت آن است.
با هر شخصی که قرار است ما را در پروژه کمک کند، به توافق برسید. موضوعاتی از قبیل زمانبندی، هزینه و کیفیت میتواند از جمله موارد توافق باشد. اگر در هر کدام از این سه پارامتر نمیتوانید قبول مسئولیت کنید بههیچوجه از کلمه «شاید» استفاده نکنید. شایدْ همان بله است و صاحب پروژه توقع میکند شما آن را انجام دهید.
2- برنامهریزی
در این بخش فرضها، ملزومات و موانع رسیدن به محصول و خروجی، طراحی و بررسی میشود. در این مرحله وارد جزئیات میشویم. هدف اصلی پیداکردن راهی برای بهکارگیری منابع است.
همه ما میدانیم قدمگذاشتن در هر راهی موانع و مشکلات خود را دارد. شناسایی موانع و ریسکهای احتمالی در انجام پروژه نیز یکی دیگر از کارهایی است که در برنامهریزی انجام میدهیم. پس از شناسایی مشکلات باید راهحلهایی برای رفع آنها انتخاب شود تا در مواقع نیاز بهکار گرفته شوند.
[yektanet.com]
مطالعه بیشتر:
کلیدهایی برای تصمیمگیری بهتر و سریعتر
3- اجرا
در این مرحله تمام نقشهها را با توجه به منابع و محدودیتها اجرایی میکنیم. باید گروه تشکیل دهیم. برای هر کاری فردی را انتخاب کنیم. افراد انتخابشده باید مهارتهای لازم را دارا باشند. هر شخص باید در جای مخصوص به خود مشغول به فعالیت شود. مدیریت پروژه در این بخش به تخصیص مناسب منابع میپردازد. هماهنگی و مدیریت میان منابع انسانی نیز از وظایف مدیر پروژه است.
4- کنترل و نظارت
انجام هر کاری نیاز به نظارت دارد چه برسد به یک پروژه! هر پروژه باید از دو جنبه کنترل شود؛ یکی نحوه و روند اجرا و دیگری نظارت بر بحث مالی پروژه.
هرگونه تناقض میان اجرا و برنامه باید بررسی شود. پس از یافتن مشکل، گروه برنامهریزی باید دوباره وارد عمل شده، مشکل را ریشهیابی کنند و برای حل آن راهکار ارائه دهند. در قدم بعد پس از طراحی و برنامهریزی مجدد، گروه اجرایی موظف است که برنامه جدید را اجرا کند.
مراحل اجرایی در مدیریت پروژه 2
5- جمعبندی و گزارش
در پایان زمانی که تمام وظایف به اتمام رسید و محصول مورد نظر به دست آمد باید مسیر طیشده مورد مطالعه قرار گیرد. این مطالعه و بررسی باعث میشود از تجربیات بهدستآمده درس بگیریم. میتوانیم با مرور آنچه در طول این پروژه انجام شده است، به چیزهایی که به دست آوردهایم و یاد گرفتهایم، فکر انجام دهیم.